Laat de euro-zone niet over aan financiële experts
Inleiding
Onlangs heeft een groep van 14 Franse en Duitse academische economen in het kader van de Centre for Economic Policy Research (CEPR) een rapport geschreven, dat voorstellen doet om de instituties van de eurozone te verbeteren. De schrijvers zijn van mening dat de euro moet blijven, maar dat op er dit moment onvoldoende financiële stabiliteit is. Ze stellen voor dat er een koppeling komt tussen de staatsschuld en de overheidsuitgaven (1), dat het Europees Stabiliteits-Mechanisme (ESM) wordt uitgebouwd tot een Fonds, dat zelf obligaties kan uitgeven, en landen-in-problemen geld kan lenen, zij het tegen de voorwaarde dat er daadwerkelijk hervormingen worden doorgevoerd (2), landen die hervormen komen in aanmerking voor een herstructurering van hun schulden (3). Waar gesproken wordt van hervormingen, wordt bedoeld dat markten moeten worden gedereguleerd, en dat privatisering van staatsbedrijven moet worden overwogen. Het rapport stelt expliciet dat haar enige doelstelling is de financiële stabiliteit te bevorderen. Andere publieke goederen moeten door de politiek worden behartigd.
De scheiding die het rapport maakt tussen de financiële sfeer en de overige delen van de maatschappij, maakt duidelijk dat de auteurs de neoklassiek-economische analyse gebruiken (in de theorie aangeduid als ‘geld is neutraal’). “Als markten gedereguleerd zijn, zorgen wij ervoor dat de schuldenproblematiek wordt opgelost”. Met andere woorden, andere experts, zoals die van de arbeidsmarkt en de overheid hebben geen keuze; anders wordt er niet voldaan aan de voorwaarden van de financiële experts.
Intern twistpunt
Hayek heeft in 1931 een boek gepubliceerd, waarin hij verdedigt dat in geval van een depressie politici ervoor moeten zorgen dat de loonvoet en de interestvoet niet worden gemanipuleerd door respectievelijk de vakbeweging en de centrale bank. Alleen dan zal een vrije-markteconomie zich ‘automatisch gaan herstellen. Friedman heeft in 1963 en in 1968 het idee verdedigd dat de geldgroei proportioneel moet groeien met de trend in het productievolume. Dan zal de monetaire politiek als een automatische stabilisator werken: stimuleren bij een recessie en afremmen in geval van herstel. De ECB heeft tot nu toe de zijde van Friedman gekozen. De Duitse en Nederlandse vertegenwoordigers blijven echter de kant van Hayek kiezen. Praktisch gesproken gaat het om een maximaal 1%. Renteverschil. Een mineur punt, waar ongelooflijk veel van de aandacht van wetenschap, politiek en media aan wordt besteed.
Heterodox-economische analyse is veel realistischer
Een heterodox-economische analyse gaat er niet vanuit dat mensen altijd en alleen maar economisch gemotiveerd zijn. De sociologie wijst de economen erop dat rivaliteit en solidariteit belangrijke fenomenen zijn, en dat dit vaak leidt tot nauwe samenwerking tussen overheden en sommige particuliere belangen. De psychologie houdt de economen voor dat we vaak irrationeel zijn, en systematisch verkeerde keuzen maken. Als ook de economische elite hieraan leidt – ceo’s zowel als hoogleraren -, heeft dit dramatische gevolgen. Van de radicale economie kunnen we leren dat vrije kapitaalmarkten niet optimaal werken. Post-Keynesianen laten zien dat regulering onze irrationaliteit kan indammen, en dat in tijden van depressie het neoklassieke advies van loondaling averechts uitwerkt. Dat hebben de Grieken geweten. IMF-stafleden hebben toegegeven dat hun verwachtingen bij lange na niet zijn uitgekomen. Maar het Bestuur weigert uiteraard hun kardinale fouten in te zien.
Waarom is het zo moeilijk een ongemakkelijke waarheid onder ogen te zien? De institutionele econoom Veblen beschouwde al meer dan 100 jaar geleden onze “habits of thought” als één van de belangrijkste starheden. De psycholoog Kahneman kreeg een Nobelprijs economie voor zijn neuro-wetenschappelijk werk. Hij zag aan reacties van het brein, dat onze geest moeite heeft om kennis, die niet consistent is met de bestaande kennisstructuur, te verwerken. Informatie, die een bedreiging vormt voor de gevestigde orde in de geest, wordt niet toegelaten. De sociologie leert ons dat op groepsniveau éénzelfde proces plaats vindt: leden van een andere groep worden niet toegelaten, als ze als een bedreiging worden gezien. Critici worden als zondebokken uitgestoten. Van de sociologie leren we ook dat overheden, inclusief universiteiten, nooit (volledig) het algemeen belang dienen.
De EU als waardengemeenschap
Wil de euro een lang leven beschoren zijn, dan zal de Europese ‘civil society’ een sterke impuls moeten krijgen. Op elk niveau moeten burgers, kunstenaars, wetenschappers, vakbonden, milieu-organisaties, werkgeversorganisaties, politici en ambtenaren op persoonlijke titel elkaar voortdurend bevragen – een mooie taak voor de Europese Hoofdstad van het Jaar om dat te organiseren. In de economische wetenschap dient het neoklassieke monopolie te worden doorbroken. Academische economen mogen in de toekomst niet meer afstuderen, als ze maar één stroming kennen, en dan nog niet eens weten dat het maar een stroming is , waar ze een ‘veilig’ specialisme in hebben gevonden. EU, leer uw innerlijke kracht kennen.
Piet Keizer
Associate Professor of Economic Methodology
Utrecht University School of Economics
30-01-2018.
Piet Keizer 