Topbeloningen in de particuliere sector
Vorige week heeft de Tweede Kamer een gesprek gehad met de voorzitter van de Raad van Commissarissen van de ING, de heer van der Veer, om over de voorgestelde forse verhoging van het salaris van de voorzitter van de Raad van Bestuur van de ING, de heer Hamers, van gedachten te wisselen. over het salaris van de voorzitter van de ING. Ze hebben zelfs niet een gemeenschappelijke taal. De ene partij wijst erop dat de logica van de vrije markt inhoudt dat toptalenten weggaan als ze niet naar hun productiviteit worden beloond. De andere partij is moreel verontwaardigd dat een bank die pas nog door de overheid is gered, nu al weer zulke forse salarissen wil gaan betalen. De argumenten staan niet tegenover elkaar – ze schuiven langs elkaar heen. Er liggen echter visies op de werking van economieën aan ten grondslag, die wel degelijk sterk van elkaar verschillen. En daar valt wel over te praten, zonder dat er direct morele oordelen worden geveld.
De ING gaat uit van de liberale economische visie, waarin vrije markten met elkaar een stabiel systeem vormen, die op lange termijn ten goede komt aan alle mensen. Als de prijzen op de markten niet flexibel mogen zijn, functioneert het systeem niet meer. Als toptalenten niet naar marktwaarde worden beloont, gaan ze weg of worden ontmoedigd hun energie te geven. Zo simpel is het, en als er toch moreel moet worden geoordeeld: wie zand in deze fantastische machine gooit, onthoudt vele mensen economische vooruitgang. Van der Veer: “als we onze topman niet financieel kunnen belonen, dan zoeken we andere manieren om hem toch te waarderen”.
De Tweede Kamer komt vooral met een moreel argument. Maar dat maakt, terecht, geen enkele indruk op liberaal denkende economen. De Kamer zal met een alternatieve analyse moeten komen, die aangeeft dat matiging van topsalarissen een positieve bijdrage levert aan de economische en maatschappelijke ontwikkeling. In tegenstelling tot de liberale analyse – die het monopolie aan de universiteiten en bedrijfsopleidingen heeft – ligt die niet voor het oprapen. Toch een poging om een beeld te schetsen, die opdoemt na lezing van veel alternatieve literatuur, zoals de post-Keynesiaanse en radicaal-economische benadering, de sociale en de gedragseconomie, en de economische sociologie, waaronder financiële sociologie. Markten blijken strenge regulering nodig te hebben om te werken op een manier zoals de liberalen dat in hun utopische tekstboeken beschrijven. Irrationeel gedrag leidt tot systematische fouten van belangrijke besluitvormers. Immoreel gedrag, vaak op basis van vooroordeel, die in groepsverband wordt gekoesterd als waarheid. Grote bedrijven en ambtenaren, die tot eenzelfde netwerk behoren en de dominante visies van de particuliere sector overnemen. Dit gedrag moet worden doorbroken, te beginnen bij het opheffen van het liberale monopolie aan de universiteit en bij bedrijfsopleidingen, banken en ministeries. Meer regulering is nodig om te voorkomen dat er nieuwe crises komen, en we hebben meer mensen op hoge posten nodig, die de doelen en analyses kennen en onderschrijven die bij de Europese ‘stakeholder-values’ horen. De uitkomst van dat debat staat natuurlijk niet bij voorbaat vast. Het is zelfs mogelijk dat we over tien jaar moeten concluderen, dat Van der Veer en Hamers gelijk hadden, hoe slecht ze het ook beargumenteerden. Maar een toptalent, die zich thuis voelt in de Angelsaksische wereld, kan niet goed functioneren in een Europees land als Nederland.
Tweede Kamer, pak de oorzaken aan, te beginnen bij de universiteiten: doorbreek het liberale monopolie.
Piet Keizer
Associate Professor of Economic Methodology
Utrecht University School of Economics
05-04-2018
Piet Keizer 